Bảy bước khi dịch (P.1)

Khi bạn dịch, bộ não của bạn sẽ đưa ra một lượng lớn các từ có thể sử dụng được, và loại trừ tất cả cho tới khi chỉ còn lại một từ duy nhất mà bạn “viết ra giấy”. Bạn có thể sử dụng phương pháp “nghĩ kĩ trước khi làm” và chỉ viết khi bạn đã chắc chắn rằng mình có trong tay sự lựa chọn chính xác, hoặc bạn có thể chọn cách “vừa nghĩ vừa làm” và cứ viết lách, chăm chút, chỉnh sửa và chữa đi chữa lại; trong trường hợp nào thì bạn cũng phải đưa ra quyết định.

1. Tìm một phương án phản ánh văn bản gốc một cách hiệu quả nhất

Nhiệm vụ đầu tiên mà chúng ta phải làm là truyền tải được thông điệp của văn bản gốc một cách chính xác nhất. Bạn có thể không thích điều này, nhưng người đọc quan tâm đến những gì tác giả viết, chứ không phải những gì chúng ta nghĩ. Việc dịch thuật vẫn được biết đến giống như “làm biến dạng ở một mức độ nào đó”, mỗi khi dịch chúng ta luôn phải thêm hoặc bớt một số thứ so với nguyên bản. Một dịch giả chuyên nghiệp sẽ cần phải giảm tối thiểu sự biến dạng đó.

Quá nhiều người trong số chúng ta vẫn khăng khăng “cải thiện” tác phẩm của người khác. Đôi khi nó chỉ là vấn đề về hình thức: một dịch giả chuyên nghiệp phải là người viết lách tốt trong khi rất nhiều tài liệu được chúng ta dịch lại bị trình bày rất cẩu thả, đặc biệt trong những bản dịch kỹ thuật. Nếu văn bản dịch cũng khó hiểu như văn bản gốc, người đọc rất có thể sẽ đổ lỗi cho người dịch, vậy là ta liền vá chỗ này một chút, víu chỗ kia một chút.

Câu hỏi đặt ra là: Có nên “cải thiện” hay không? Ta thường cho rằng chỉnh sửa một bài viết tồi cũng chẳng hại gì, và, thành thực mà nói thì đã không ít lần chúng ta vờ như không để ý thấy rằng lẽ ra phải là “ principle” chứ không phải là “principal” như ngài Fowler đã viết. Nhưng rõ ràng ta sẽ vượt ra ngoài giới hạn cho phép đối với một dịch giả khi viết lại mọi thứ từ đầu theo cách của mình.

Mấu chốt của vấn đề này chính là “thông điệp” hay còn gọi là “nội dung”. Nếu văn bản gốc là một tác phẩm với đầy những định kiến bất công, những điều này nên được phản ánh trong cả bản dịch. Việc nói giảm nói tránh để khiến văn bản dễ được chấp nhận hơn không khác gì một sự lừa dối trắng trợn. Những điều tác giả nói đến là một tập hợp những lời nói dối, nhưng tác giả thực sự muốn nói đến điều đó và người đọc có quyền biết và đánh giá cũng như có những phản ứng phù hợp với quan điểm của họ.

Cũng tương tự như khi một đồng nghiệp của tôi xóa đi một vài câu trong sách hướng dẫn chăm sóc trẻ sơ sinh mà cô hoàn toàn không đồng tình. Nhưng thay vào đó, cô ấy nên thử viết một cuốn sách của riêng mình.

2. Nếu có nhiều hơn một phương pháp đáp ứng yêu cầu trên, hãy chọn phương pháp ít gây hiểu nhầm nhất.

Sự mơ hồ chính là kẻ thù của chúng ta. Định luật đầu tiên của Murphy về dịch thuật là: nếu một câu nói có thể hiểu theo hai cách khác nhau, người đọc (bao gồm cả biên tập viên và những nhà phê bình chuyên nghiệp) luôn diễn đạt nó theo cách khiến cho câu nói bị dịch sai.

Đã có lần, vào nhiều năm trước, khi Danilo còn là một dịch giả trẻ, một biên tập viên tìm thấy một câu dịch làm ông ta không thích và sửa lại nó. Ngay lập tức, ông ta đã làm sai lệch hoàn toàn ý nghĩa của câu nói. Danilo đã vô cùng tức giận, nhưng thực ra lỗi lại là của chính anh ta, không phải của người hiệu chỉnh kia; câu văn đó thực sự rất mơ hồ, và có thể hiểu theo hai cách – người hiệu chỉnh đó, theo như định luật của Murphy, đã hiểu theo hướng không đúng dẫn đến việc chỉnh sửa không đúng. Việc có nhiều người đọc luôn âm thầm làm điều tương tự như thế là điều vẫn thường xảy ra.

May mắn thay, sai lầm này đã được phát hiện và sửa chữa kịp thời và không mang lại hậu quả gì ngoài việc khiến cho Danilo thêm e ngại về tính mơ hồ.

Do công việc của chúng ta là truyền tải thông điệp của người khác một cách chính xác nhất có thể, lý do duy nhất để diễn tả một bản dịch có nhiều hơn một cách diễn đạt là phải phản ánh lại sự mơ hồ có trong văn bản gốc, một nhiệm vụ khó khăn hơn hầu hết những người trong số chúng ta nghĩ.

(Còn tiếp)

DỊCH SỐ là một trong số những nhà cung cấp dịch vụ dịch thuật hàng đầu tại Hà Nội. Ngoài ra, công ty còn cung cấp dịch vụ dịch thuật đối với hơn 20 loại ngôn ngữ khác nhau. Công ty Dịch Số đáp ứng nhu cầu dịch thuật tài liệu kỹ thuật, pháp lý, học thuật, y học và marketing, cùng nhiều loại tài liệu khác. Quý khách hàng vui lòng tham khảo thêm thông tin trên website http://www.dichso.com/ hoặc liên hệ hotline +84 934 425 988.