Vài ý kiến đóng góp với bản dịch “Việt Nam khai quốc” (kỳ 2)

VÀI Ý KIẾN ĐÓNG GÓP VỚI BẢN DỊCH “Việt Nam khai quốc” (KỲ 2)

Tác giả: Bùi Xuân Bách

 Xem VÀI Ý KIẾN ĐÓNG GÓP VỚI BẢN DỊCH “Việt Nam khai quốc” (Kỳ 1)

Việt Nam khai quốc – Chương 4 phần 1 (sách trang 132-143)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Tinh Thiệu	Ching Shao	井韶(/紹)	Jǐng Sháo	Tỉnh Thiều/Thiệu
2	Tôn Chung	Sun Ch’iung	孫冏	Sūn Jiǒng	Tôn Quynh
3	Trần Văn Giỏi	Ch’en Wen-chieh	陳文戒	Chén Wénjiè	Trần Văn giới
4	Giám quan	Chien chün	監軍	Jiān jūn	Giám quân
5	Nan Yueh	Nan Yüeh	南越	Nán Yuè	Nam Việt
6	Amitabha	A-mi-to Fo	阿彌陀佛	Āmítuó Fó	A-di-đà Phật(Phật A-di-đà)
7	Lao (man di)	Lao	獠	Lǎo	Lão
8	hồ Điển Triết	Tien-cheh	典澈	Diǎnchè	hồ Điển Triệt
9	sơn lam chướng khí			sửa: lam sơn chướng khí

Chú giải

1- Tác giả (K. W. Taylor) cho ta cả hai chữ Hán 韶/紹 trong cái tên này. Có lẽ ông gặp trong hai cuốn sách khác nhau. Hai chữ này đọc trong tiếng Hán thì đồng âm sháo, nhưng trong tiếng Việt thì lại đọc khác nhau là Thiều và Thiệu. Vậy ta dùng chữ Thiệu cũng đúng nhưng chữ Ching (井) thì phải đọc là Tỉnh.

2- Chữ 冏 theo Khang Hy tự điển đọc là Quynh, còn theo Từ Hải đọc là Cảnh.

5- Có lẽ do sơ ý, dịch giả vẫn để nguyên Nan Yueh trong bản tiếng Việt (Nan Yüeh).

6- Trong bản tiếng Anh viết là A-mi-to Fo, không hiểu sao dịch giả không dùng A-di-đà

Phật trong bản tiếng Việt mà lại dùng Phạn ngữ (Amitābha).

7- Chữ 獠 có hai cách đọc trong tiếng Hán: Lǎo và Liáo, âm Hán Việt tương đương là Lão và Liêu. Liêu thì có nghĩa là đi săn đêm, hoặc là kẻ hung ác, tàn bạo. Lão là tên một bộ tộc cổ ở Trung Quốc, phân bố tại vùng Quảng Tây, Quảng Đông, Hồ Nam, Tứ Xuyên, Vân Nam, Quý Châu ngày nay. Còn dùng với nghĩa phiếm chỉ, nói chung các dân tộc thiểu số phương Nam. Tương tự như chữ Man trong Đông Di, Tây Nhung, Bắc Địch, Nam Man, những từ miệt

thị để chỉ các dân tộc không phải Hán. Trường hợp này ta phải đọc là Lão.

9- “Lam sơn chướng khí” rõ ràng là thành ngữ gốc Hán vì ta thấy các từ cấu thành là từ Hán Việt và trật tự từ trong thành ngữ cũng vẫn là trật tự từ Hán, nghĩa là tính từ đứng trước danh từ (khác với trật tự từ Việt là danh từ đứng trước tính từ). Có lẽ, do mượn đã lâu, người Việt đã quen dùng và vẫn giữ nguyên trật tự từ cũ. Nay nếu ta đổi lại là “sơn lam chướng khí” (danh-tính-tính-danh) thì hóa ra lại “đầu gà đít vịt”.

Việt Nam khai quốc – Chương 4 phần 2 (sách trang 144-151)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Nguyễn Cảnh Trọng	Yüan Ching-chung	元景仲	Yuán Jǐngzhòng	Nguyên Cảnh trọng
2	Âu dương Nguy	Ou-yang Wei	歐陽頠	Ōuyáng Wěi	Âu dương Ngỗi
3	Âu dương Hốt	Ou-yang Ho	歐陽紇	Ōuyáng Hé	Âu dương Hột
4	Thái Ngung	Ts’ai Ning	蔡凝	Cài Níng	Thái/Sái Ngưng
5	Đại Hoàng	Tai Huang	戴晃	Dài Huǎng	Đái Hoảng
6	Trần Khắc	Shen K’o	沈恪	Shěn Kè	Thẩm Khác
7	Phượng Tần	Fang T’ai	方泰	Fāng Tài	Phương Thái
8	Trần Quân cảo	Shen Chün-kao	沈君高	Shěn Jūngāo	Thẩm Quân cao
9	Li	Li	俚	Lǐ	Lý
10	Dương Hựu phổ	Yang Hsiu-p’u	楊休浦	Yáng Xiūpǔ	Dương Hưu phố
11	Lý Hữu Vinh	Li Yu-jung	李幼榮	Lǐ Yòuróng	Lý Hữu (Ấu) Vinh

Chú giải

9- Vào thế kỷ V, Lý (俚) là tiếng để chỉ người thuộc các bộ lạc miền núi phía Nam. Sang thế kỷ VI thì nó lại được dùng để chỉ các dân tộc thiểu số (không phải Hán) đã chuyển xuống định cư ở vùng thấp, vùng đồng bằng.

11- Chữ “Hữu” tác giả lại chú bằng chữ Ấu “幼”. Có lẽ là nhầm lẫn. Lý Hữu Vinh là tên Việt.

Việt Nam khai quốc – Chương 4 phần 3 (sách trang 151-155)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Khuất Liễu	Ch’ü-liao	屈獠	Qūliáo	Khuất Liệu
2	Điển Triết	Tien-cheh	典澈	Diǎnchè	(hồ) Điển Triệt
3	Âu dương Ngụy	Ou-yang Wei	歐陽頠	Ōuyáng Wěi	Âu dương Ngỗi
4	Âu dương Hốt	Ou-yang Ho	歐陽紇	Ōuyáng Hé	Âu dương Hột
5	Cao Nương	Kao Niang	杲娘	Gǎo Niáng	Cảo Nương

 

Việt Nam khai quốc – Chương 4 phần 4 (sách trang 155-158)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Tăng Thiện	T’an Ch’ien	曇遷	Tán Qiān	Đàm Thiên
2	Trí Nghi	Chih I	智顗	Zhì Yǐ	Trí Ỷ
3	Tuệ Khả	Hui K’o	慧可	Huì Kě	Tuệ/Huệ Khả
4	Trần Quân cảo	Shen Chün-kao	沈君高	Shěn Jūngāo	Thẩm Quân cao
5	Pháp Hiển	Fa Hsien	法賢	Fǎ Xián	Pháp Hiền
6	Lý Hữu Vinh	Li Yu-jung	李幼榮	Lǐ Yòuróng	Lý Hữu (Ấu) Vinh
7	Lý Xuân	Li Ch’un	李春	Lǐ Chūn	Lý Xuân
8	chùa Chung Thiên	temple of Chung-thiên			chùa Chúng Thiện
9	ba tông phái Thiền Phật giáo				ba Thiền phái lớn ở Việt Nam

 

Chú giải

1- sư Đàm Thiên (542-607).

3- Huệ Khả là học trò của Bồ đề đạt ma, là Nhị Tổ của Thiền tông Trung Quốc. Chữ 慧 có âm Hán Việt là Tuệ, nhưng tiền nhân vẫn thường nói là (Nhị Tổ) Huệ Khả.

5- theo tác giả chú chữ Hán 法賢 thì ta phải đọc là Pháp Hiền. Ông thuộc thế hệ thứ nhất của Thiền phái Tì-ni-đa-lưu-chi.

8- theo mục “Lịch sử Phật giáo Việt Nam” trong Wikipedia thì: Nay lại có Pháp Hiền thượng sĩ, đắc pháp với Tì-ni-đa-lưu-chi, truyền tông phái của tam tố, là người trong làng Bồ-Tát, đang ở chùa Chúng Thiện dạy dỗ học trò.

9- Phật Giáo có 10 tông, như Thiên Thai tông, Tịnh Độ tông, Mật tông, Thiền tông…, là những nhánh lớn. Trong nhánh lớn lại có những cành con, gọi là phái. Ở đây tác giả muốn nói đến một trong 3 phái của Thiền tông tại Việt Nam. Ta không nên lẫn lộn giữa tông và phái. Thiền thì đương nhiên thuộc về Phật giáo rồi, ta nói Thiền Phật giáo là thừa.

Việt Nam khai quốc – Chương 4 phần 5 (sách trang 158-165)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Thái Ngung	Ts’ai Ning	蔡凝	Cài Níng	Thái/Sái Ngưng
2	Đại Hoàng	Tai Huang	戴晃	Dài Huǎng	Đái Hoảng
3	Dương Hữu phổ	Yang Hsiu-p’u	楊休浦	Yáng Xiūpǔ	Dương Hưu phố
4	Dương Khiêm	Yang Chien	楊堅	Yáng Jiān	Dương Kiên
5	Ninh Mãnh lực	Ning Meng-li	寗猛力	Nìng Měnglì	Nịnh Mãnh lực
6	Lý Phổ Định	Li P’u-ting	李普鼎	Lǐ Pǔdǐng	Lý Phổ Đỉnh
7	27 tiểu đoàn	army of twenty-seven batalions			27 nghìn quân
8	đèo Đỗ Long	Do-long pass	都隆	Dūlóng	Đô Long
9	Dương Tấn	Yang Chien	楊堅	Yáng Jiān	Dương Kiên
10	Lưu Phương	Liu Fang	劉方	Liú Fāng	Lưu Phương
11	Chu Diên, Ô Diên	Wu-yüan	烏鳶	Wūyuān	Ô Diên

 

Chú giải

4- và 10- Dương Kiên (楊堅) hay Tùy Văn đế, người sáng lập nhà Tùy.

7- Tiếng Anh trong nguyên bản dùng “army of twenty-seven batalions”, nếu dịch là “một đạo quân 27 tiểu đoàn” như trong bản tiếng Việt thì đúng quá rồi còn gì. Thế nhưng ở Trung Quốc thời cổ đại và trung đại, chắc chắn người ta không phân chia các đơn vị quân đội và gọi là tiểu đoàn, trung đoàn v.v… như hiện nay. Với trực giác tôi chỉ có cảm thấy là dùng từ “tiểu đoàn” trong văn cảnh này có điều gì đó không ổn, vì đây là thời nhà Tùy, nhưng chưa rõ là nên dịch thế nào, tìm ở đâu. Nghĩ nát óc mà chưa ra, đã rơm rớm nước mắt, thì Bụt hiện lên hỏi: “Làm sao con khóc?” Tôi thưa lại sự tình thì Bụt chỉ bảo: “Con đã xem phim ‘Xích Bích’ của đạo diễn Ngô Vũ Sâm (John Woo) chưa? Câu trả lời ở trong ấy.” Nói xong thì ngài biến. Tôi vội chạy đi thuê phim về xem. Y như rằng, nhờ phim có phần phụ đề thuyết minh bằng cả hai thứ chữ: chữ Anh và chữ Hán, là thứ mà tôi có thể đánh vần được, tôi đã tìm được đáp số. Ở đoạn Tào Tháo ngồi xem quân mình đá bóng (xưa gọi là đá cầu) có một anh chàng đá rất giỏi, ghi nhiều bàn thắng. Sau trận đấu, Tào Tháo gọi anh ta đến và nói: “Từ nay ta phong cho ngươi là Thiên phu trưởng (千夫長)” (phần chữ Hán). Đây là chức võ quan chỉ huy đơn vị gồm một ngàn quân. Phần chữ Anh thì thuyết là: “Từ nay ta phong cho ngươi là Tiểu đoàn trưởng.” Thì ra ông Mẽo dùng chữ Tiểu đoàn cho Thiên phu. Cái tổ con chuồn chuồn đây rồi. Ta cũng biết là ngày xưa người ta chia quân đội thành những đơn vị 10 người, 50 người, 100 người, 1 nghìn người, 1 vạn người và tương ứng có các chức vụ Thập phu trưởng, Ngũ thập phu trưởng, Bách phu trưởng, Thiên phu trưởng, Vạn phu trưởng.

Vậy thì ở đây ta có thể dịch là “một đạo quân 27 nghìn người”.

 

Việt Nam khai quốc – Chương 5 phần 1 (sách trang 166-177)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Tiêu Thiết	Hsiao Hsien	蕭銑	Xiāo Xiǎn	Tiêu Tiển
2	Lâm Sĩ hoàng	Lin Shih-hung	林士弘	Lín Shìhóng	Lâm Sĩ hoằng
3	Cao Sĩ liên	Kao Shih-lien	高士廉	Gāo Shìlián	Cao Sĩ liêm
4	kinh đô Trường Sa	Ch’ang An	長安/ 长安	Cháng’ān	Tràng (/Trường) An

 

Việt Nam khai quốc – Chương 5 phần 3 (sách trang 181-187)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Huệ Minh	Hui Ming	慧命	Huì Mìng	Huệ Mệnh
2	Văn Kí	Yün Ch’i	運期	Yùn Qí	Vận Kỳ
3	Mộc Xoa Đề	Mokṣadeva	木叉提婆	Mù-chā-tí-pó	Mộc-xoa-đề-bà
4	Huệ Diễm	Hui Yen	慧琰	Huì Yǎn	Huệ Diệm
5	Đại Thắng Đặng	Ta Sheng Teng	大乘燈	Dàshèngdēng	Đại Thặng Đăng
6	Lữ Tổ thượng	Lu Tsu-shang	盧祖尚	Lú Zǔshàng	Lô/Lư Tổ thượng
7	Văn Bi	Wan Pei	萬備	Wàn Bèi	Vạn Bị
8	Lý Nghĩa phủ(ở dưới nữa: Nghĩa Phụ)	Li I-fu	李義府	Lǐ Yìfǔ	Lý Nghĩa phủ
9	Lý Thọ	Li Yu	李友	Lǐ Yǒu	Lý Hữu
10	Nghiêm Thiên tư	Yen Shan-ssu	嚴善思	Yán Shànsī	Nghiêm Thiện tư
11	Lăng Dư Khánh	Lang She-ch’ing	郎佘慶	Láng Shéqìng	Lang Xà khánh
12	Thẩm Toàn kỳ	Shen Ch’üan-ch’i	沈佺期	Shěn Quánqí	Thẩm Thuyên kỳ
13	Lý Sao	Li Ch’ao	李巢	Lǐ Cháo	Lý Sào
14	Biển Trang	Chang (Sea)	漲海	Zhǎng (hǎi)	Trướng hải
15	Trang vương của nhà Châu	King Cheng of Chou	周成王	Zhōu Chéng wáng	Châu Thành Vương

Chú giải

2- Pháp sư Vận Kỳ là một trong sáu vị tăng sĩ Việt Nam từng qua Ấn Ðộ du học vào cuối thế kỷ thứ bảy đầu thế kỷ thứ tám.

3- Pháp sư Giải Thoát Thiên từng qua Ấn Ðộ bằng đường thủy, tham bái Bồ Ðề Ðạo

Tràng (Ðại Giác Tự) và các thánh tích quanh đó. Tên của ông theo Phạn ngữ là Mokṣadeva (Mộc Xoa Ðề Bà). Ông mất lúc khoảng 25 tuổi.

4- Pháp sư Huệ Diệm là đệ tử của thiền sư Vô Hành người Trung Hoa. Ông họ Hứa, đã cùng du hành đi Tích Lan và ở luôn tu học tại đây.

5- Thiền sư Ðại Thừa Ðăng, (hay Đại Thặng Đăng), tên Phạn ngữ là Ma Ha Dạ Na Bát Ðịa Dĩ Ba (Mahayanapradipa).

14- Biển Nam Trung Hoa (South China Sea) hay biển Đông (theo cách gọi của Việt Nam). Thời Hán và thời Nam Bắc triều gọi là Trướng hải (漲海), Phí hải (沸海). Từ thời Đường trở về sau gọi là Nam hải (南海).

15- Sách Việt sử lược chép: Đến đời Thành Vương nhà Chu, Việt Thường Thị mới đem dâng con chim trĩ trắng. Đoạn này dịch là Trang vương của nhà Châu thì không đúng.

Châu Thành vương Cơ Tụng (姬誦) trị vì từ 1042 đến 1021 trước CN.

 

Việt Nam khai quốc – Chương 5 phần 4 (sách trang 187-194)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Ưng Huệ Vương	Yung-hui period (650-655)	永徽	Yǒnghuī	Vĩnh Huy
2	người Lao	Lao	獠	Lǎo	Lão
3	Lý Tự Tiến / Lý Tư Hiến	Lý Tự Tiên     (Li Ssu-hsien)	李嗣先	Lǐ Sìxiān	Lý Tự Tiên
4	Đinh Kiên	Đinh Kiến   (Ting Chien)	丁建	Dīng Jiàn	Đinh Kiến
5	Đường Cao Hoàng	Emperor Kao	唐高宗	Táng Gāozōng	Đường Cao tông
6	Ching Tsung Hoàng Đế	Chung Tsung (705-707)	唐中宗	Táng Zhōngzōng	Đường Trung tông
7	Phúc Lâm	Ch’ü Lan	曲覽	Qū Lǎn	Khúc Lãm
8	Ching Lung Hoàng đế	Ching Lung period (707-709)	景龍	Jǐnglóng	Cảnh Long (707-710)
9	Núi sông Hoan Diên		驩演	Huān Yǎn	Hoan Diễn
10	Thẩm Toàn Kỳ	Shen Ch’üan-ch’i	沈佺期	Shěn Quánqí	Thẩm Thuyên kỳ
11	Chin Li  (Kim Lân)	Chin-lin	金鄰	Jīnlín	Kim Lân
12	Quang Sở Khánh	Kuang Ch’u-k’e	光楚客	Guāng Chǔkè	Quang Sở khách
13	She-pô	She-p’o	闍婆	Shépó hay Dūpó	Đồ bà

 

Chú giải

1- Vĩnh Huy (650-655) là một trong những niên hiệu của Đường Cao tông Lý Trị.

5- Đường Cao tông (高宗 Gāozōng) Lý Trị (李治 Lǐ Zhì) 650-683.

6- và 8- Cảnh Long (707-710) là một trong những niên hiệu của Đường Trung tông (中宗 – Zhōngzōng) Lý Hiển (李顯 Lǐ Xiǎn).

13- Đồ bà chính là đảo Java của Indonesia.

Việt Nam khai quốc – Chương 5 phần 5 (sách trang 194-208)

	bản dịch	nguyên văn (Wade-Giles)	Hán tự	pinyin	Hán-Việt
1	Lư Ngư / Lưu Ngư	Lu Yü	盧魚	Lú Yú	Lô/Lư Ngư
2	kỷ nguyên Khai Nguyên	the current imperial reign period K’ai-yüan	開元	Kāiyuán	niên hiệu Khai Nguyên
3	Tổng Quản Đường	T’ang administrators
4	Abe No Nakamaro, Triệu Hanh	Abe-no Nakamaro, Chao Heng	趙衡	Zhào Héng	Triệu Hoành
5	giặc Côn Lôn và giặc Sa Bà	K’un-lun, She-p’o	崑崙, 闍婆	Kūnlún, Dūpó/ Shépó	Côn Luân, Đồ bà
6	“lô ch’eng”	Lo-ch’eng	羅城	Luóchéng	La thành
7	Hạ Lý Quang	Ho Li-kuang	何履光	Hé Lǐguāng	Hà Lý quang
8	Hoàng Đế Ta Ly (766-78)	Ta-li period	大曆	Dàlì	Đại Lịch (niên hiệu)
9	Bi An	Bì An (P’i An)	皮岸 (ngạn)	Pí Àn	Bì An (Việt)
10	Lý Nguyên Do	Ly Nguyen Do	李元度	Lǐ Yuán Dù	Lý Nguyên Độ
11	“Đô Quản”	Metropolitan Lord (Do Quan)	都君	Dū jūn	Đô Quân
12	“Đô Báo”	Metropolitan Guardian (Do Bao)	都保	Dū bǎo	Đô Bảo
13	Đỗ Anh Hàn	Do Anh Han	杜英倫 (luân)	Dù Yīnglún	Đỗ Anh Hàn
14	Phùng Đại Vương	Metropolitan Lord Phung			Phùng Đô Quân
15	Bồ Phá Lạc	Bo Pha Lac	蒲破勒	Púpòlè	Bồ Phá Lặc
16	chữ “mồm”		口	kǒu	chữ “khẩu”
17	Hoàng Đế Tề Tông nhà Đường	Emperor Te Tsung (791)	唐德宗	Táng Dézōng	Đường Đức tông

 

Chú giải

2- Kai-yuan (開元 Kāiyuán) (713-741) là một trong những niên hiệu của Đường Huyền tông (玄宗 Xuán Zōng) Lý Long cơ (李隆基 Lǐ Lóng Jī).

3- Theo ý tôi, câu “Họ đuổi hết các ông Tổng Quản Đường ra khỏi bờ cõi” nên sửa lại là “Họ đuổi hết các Tổng Quản của nhà Đường ra khỏi bờ cõi” thì rõ ràng hơn.

8- Đại lịch (大曆 Dàlì) (766-779) là niên hiệu của Đường Đại tông (代宗 Dài Zōng) Lý Dự (李豫 Lǐ Yù). Trị vì: 762-779. Ngoài ra còn có các niên hiệu: Bảo ứng (寶應 Bǎoyìng) 762-763; Quảng đức (廣德 Guǎngdé) 763-764; Vĩnh thái (永泰 Yǒngtài) 765-766

9- Tác giả Taylor cho chữ Bì An bằng tiếng Việt, nhưng lại chua chữ Hán là 皮岸 – Bì Ngạn. Không rõ lý do.

13- Tác giả cho chữ Đỗ Anh Hàn bằng tiếng Việt, nhưng lại chua chữ Hán là 杜英倫 – Đỗ Anh luân. Không rõ lý do.

17- Đường Đức tông (德宗 Dé Zōng) Lý Quát (李适 Lǐ Kuò). Trị vì: 780-805. Niên hiệu: Kiến trung (建中 Jiànzhōng) 780-783; Hưng nguyên (興元 Xīngyuán) 784; Trinh nguyên (貞元 Zhēnyuán) 785-805.

 

Lời kết

Bản dịch đăng trên Da Màu đã đưa đến đây thì tạm dừng. Tôi cũng đã chuyển sang Microsoft Word toàn bộ phần Bảng từ (Glossary), gồm Nhân danh và địa danh (Hán, Việt, Phạn), đơn vị hành chính và chức danh, một số thuật ngữ và danh từ riêng. Tôi thêm vào Bính âm Hán ngữ và âm Hán Việt. Nếu bạn nào vẫn còn muốn làm “bài tập về nhà” cho những phần tiếp theo, xin liên lạc với Tòa soạn tôi sẽ gửi biếu các bạn.

© 2010 Bùi Xuân Bách

© 2013 DICHSO – Mọi thông tin bài viết, tập download, đều được DSC giữ đúng nguồn của tác giả.